این پست اولین پست از سری مقالات مدیریت و طراحی محصول است که توسط غزل شیشوانی از تیم محصول سرآوا نوشته شده است.

می‌توان گفت مدیریت محصول از جمله واژگانی است که به تازگی وارد دنیای استارتاپ‌های ایران شده است و طبیعی است که بسیاری از استارتاپ‌ها درک درستی از اهمیت نقش مدیر محصول و دایره وظایفش نداشته باشند.

تیم فعلی خودتان را در نظر بگیرید: خودتان، شریک های تجاری‌تان و اولین کارمندانتان تیم کوچکی را تشکیل می‌دهد که حدود ۵ تا ۱۰ نفر هم نمی‌شود. به احتمال زیاد، همه تیم در مورد محصول و امکاناتی که باید به آن اضافه شوند تصمیم میگیرند و همین تیم است که مسئولیت هر فاجعه‌ای که برای محصول پیش آید را بر عهده می‌گیرد. ولی اگر تیم شما بزرگتر شود مثلاً به ۷۰، ۲۰۰ یا حتی ۱۰۰۰ نفر برسد چه اتفاقی می افتد؟ آیا همه تیم در مورد محصول تصمیم می‌گیرند؟ شما به عنوان موسس در مورد هزاران تغییر در محصول تصمیم می گیرید؟ برنامه نویس‌ها در مورد محصول تصمیم می گیرند؟ از طرفی اگر قرار است افراد دیگر تیم در مورد محصول تصمیم بگیرند، آیا این افراد نیز می توانند مثل شما برای محصول دل بسوزانند؟

مدیر محصول دقیقاً در اینجا به درد می خورد.

منظور از محصول چیست؟

پیش از اینکه به خصوصیات مدیر محصول بپردازیم باید در مورد واژه محصول و تعریفش به توافق برسیم. در این مقاله هر جا که از واژه محصول استفاده شده منظور یک اپلیکیشن، وب‌سایت یا سرویس آنلاینی است که کاربران با آن تعامل دارند. اگر استارتاپ کوچک باشد محصول می تواند کل اپلیکیشن و یا کل وب‌سایت باشد. و اگر استارتاپ بزرگ باشد می‌تواند به چند محصول جداگانه تقسیم شود. به طور مثال فرآیند تسویه حساب و پرداخت در یک فروشگاه اینترنتی می‌تواند خود یک محصول باشد.

ریان واندر مروه (Rian Van Der Merwe) از زبان مارک اندرسن  (Mark Anderson) در آخرین کتاب خود، مدیر محصول را این چنین تعریف می‌کند:
“میزان رضایت یک کاربر یا مشتری از محصول معیار خوبی برای اندازه گیری کیفیت محصول است.  استفاده از محصول چقدر ساده است؟ چقدر امکانات دارد؟ سرعتش چقدر است؟ چند خطا دارد؟ همه این عوامل تعیین‌کننده کیفیت محصول هستند. همچنین تنها چیزی که در یک استارتاپ اهمیت دارد رسیدن به تناسب محصول/بازار است. تناسب محصول/بازار یعنی با محصولی رضایت‌بخش، در بازار خوبی باشید. و رسیدن به این تناسب، تنها وظیفه یک مدیر محصول است.”
پس همان‌طور که در تعریف هم اشاره شد مدیر محصول کسی است که محصول مورد نیاز را در زمان مناسب برای بازار مناسب ارائه می‌کند. یک استارتاپ چه در حال طراحی یک محصول جدید باشد، چه بهبود محصول پیشین و یا وارد شدن به بازار جدید، وظیفه مدیر محصول ایجاد بیشترین میزان تعامل و هم پوشانی میان محصول و مشتری است. و این کار با برنامه‌ریزی مداوم و تولید و توسعه محصول دیجیتال انجام می‌شود.

خصوصیات مدیر محصول

با تعریفی که از مدیر محصول ارائه شد این سوال پیش می‌آید که خصوصیات یک مدیر محصول چیست؟

پنج تا از ضروری‌ترین مشخصه‌های یک مدیر محصول که در سراوا و تیم‌های استارتاپی دیده ایم را برای شما بازگو می‌کنیم:

• مدیران محصول mini-CEO هستند.
  در سال 2009 ریچارد بکستون در مقاله‌ای مفهومی با عنوان “انسان های I شکل” را معرفی کرد. او این انسانها را چنین توصیف میکند:
  “پای این افراد در گِل مانده و سر آنها در ابرهاست. یعنی چه؟ یعنی آنها از طرفی درگیر کارهای روزانه هستند اما اگر نیاز باشد می‌توانند فراتر از این جزئیات رفته و چشم اندازی روشن از آینده را ببینند. در حقیقت این بهترین تعریفی است که از یک مدیر محصول می‌توان داشت. مدیر محصول باید دارای تفکر استراتژیک باشند و قادر باشد آینده را به وضوح ببیند. آنها باید راهبرانی باشند که بدانند آینده محصول چه خواهد بود و آن را به درستی با بقیه تیم در میان بگذارند. از این نظر مدیران محصول باید خصوصیات یک موسس استارتاپ را داشته باشند. به همین دلیل به مدیران محصول mini-CEO هم گفته می‌شود: کسانی که چشم‌انداز محصول را درک می کنند و برای رسیدن به آن شب و روز کار می‌کنند. از طرفی مدیر محصول باید به تیمش نشان دهد که چگونه برنامه‌ریزی می‌کند تا به آن چشم انداز برسد. آنها از هر ابزاری استفاده می‌کنند تا به این منظور برسند. همچنین مدیران محصول بهتر از هر کسی در مورد محصول اطلاعات دارند. می‌دانند چه خطاهایی دارد، چه چیزهایی درست کار می کند، چه چیزهایی درست کار نمی‌کند و چه بخشی پرطرفدارترین است. همچنین مدیران محصول می‌توانند تیم را مدیریت کنند تا محصول را بسازند و آن را به دست کاربران یا مشتریان برسانند.
• مدیران محصول راهبر هستند و روحیه همکاری دارند.
  وقتی با تیم‌های استارتاپی شروع به گفتگو می‌کنیم، بسیاری اوقات متوجه می شویم که جلسه‌های طولانی و بی‌پایانی را برای تصمیم گیری در مورد محصول برگزار می‌کنند بدون اینکه به نتیجه مشخصی برسند. یکی از مهم‌ترین نقش‌های مدیر محصول این است که جلوی رضایت و توافق عمومی را بگیرد و روحیه همکاری را تقویت کند. در یک تیم محصول همه باید این را بدانند که حق اظهار نظر دارند ولی این بدان معنا نیست که نظر آنها حتماً در مورد محصول اعمال می‌شود و یا بر سر یک راه‌حل واحد به توافق می رسند. خود این شایستگی نیازمند داشتن مهارت‌هایی مثل بازخورد دادن و درگیر کردن تیم در تصمیمات است. یکی از بهترین روش‌ها برای بالاتر بردن روحیه همکاری در تیم، طراحی کردن فضاهای کاری به نحوی که همه احساس کنند می‌توانند با دیگران بحث کنند، نظر دهند و شنیده شوند.

• مدیران محصول به طور موثر ارتباط برقرار می‌کنند.
  بهترین مدیران محصول کسانی هستند که به درستی اطلاعات را به تیم خود منتقل می‌کنند و نتایج کار را با همه به اشتراک می‌گذارند. مدیر محصول می‌تواند برای همه ایمیل ارسال کند و گزارش کارهای روزانه را بدهد اما روش بهتر این است که نتایج کار جلوی چشم همه باشد. اگر این کار را بکنید همه می‌توانند در مورد کاری که انجام می‌دهید نظر دهند و هیچ تصمیمی به نظرشان آنی نباشد. سعی کنید اطلاعات و تصمیم گیری‌ها همیشه در اختیار همه باشد. می‌توانید از ویکی شرکتی استفاده کنید یا از وایت‌برد‌ها و تخته سیاه برای نشان دادن ایده‌ها، الویت‌ها و تصمیم گیری‌ها استفاده کنید.

• در کاری که انجام می‌دهند شوق زیاد و احساس همدردی بالایی دارند.
  مدیران محصول عاشق محصولاتی هستند که خوب طراحی شده‌اند (چه دیجیتال و چه فیزیکی) و همیشه در تلاش هستند که این محصولات یا محصولاتی شبیه به آنها را طراحی و تولید کنند. ولی این عشق فقط محدود به خود محصول نیست بلکه آن ها در مورد کاربرانی که قرار است از محصول استفاده کنند هم کنجکاو هستند و تحقیق در مورد کاربران یکی از اصلی‌ترین وظایف مدیران محصول است. احساس همدردی با کاربر شاید بزرگترین و مشکلترین خصوصیتی است که یک مدیر محصول باید داشته باشد (و یا به دست آورد). زیرا بدون این ویژگی هیچ کس نمی‌تواند ارزش‌ها و چراهای یک کاربر را درک کند و پاسخی متناسب با نیاز کاربر پیدا کند.

• یک مدیر محصول قابل اعتماد است.
  مدیران محصول مسئولیت کامل محصول و تصمیماتی که در مورد محصول می‌گیرند را می‌پذیرند. لازمه این کار آن است که مدیر محصول انسان قابل اعتمادی باشد و با تیم محصول همان‌‌طور برخورد کند که با ذی‌نفعان برخورد می‌کند. او باید با چنگ و دندان برای محصول عالی و ایجاد تجربه‌های به‌یادماندنی بجنگد. برای قابل اعتماد بودن، مدیر محصول باید اشتباهات خود را بپذیرد، که البته ممکن است خیلی وقت‌ها کار ساده‌ای هم نباشد.

الان بیش از یک سال است به عنوان مدیر محصول، با محصولات و استارتاپ های مختلفی کار می‌کنم. می‌توانم به جرات بگویم که شاید بزرگترین ویژگی که یک مدیر محصول باید داشته باشد، عادل بودن است. شما به عنوان مدیر محصول با افراد زیادی کار می‌کنید، کاربران، برنامه نویس‌ها، طراحان، نویسنده‌ها، بازاریابی و … همچنین پاسخگوی افراد زیادی هم هستید هیئت مدیره، مدیر مالی، مدیر بازاریابی، ارتباط با مشتریان و … باید بدانید که شما مسئولیت زیادی دارید ولی در عین حال اختیارات زیادی هم ندارید و به همین دلیل است که باید مذاکره کننده خوبی باشید تا بتوانید به خوبی آنچه را چشم انداز محصول با دیگران در میان بگذارید. شما به عنوان مدیر محصول نمی‌توانید فقط و فقط به محصول خود توجه کنید و نسبت به سایر اتفاقات، مثل تصمیم هایی که توسط مدیریت گرفته می‌شود یا تصمیم هایی که بخش بازاریابی می‌گیرند، بی تفاوت باشید. این شغل ممکن است ساده به نظر برسد ولی اینطور نیست. شما به عنوان مدیر محصول بین واحدهای مختلف کش میایید و فقط عادل بودن است که می‌تواند شما را از این مخمصه نجات دهد.
اگر فکر می کنید که این خصوصیات را دارید، می توانید در برنامه کارآموزی در تیم ما شرکت کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر به design@saravapars.com ایمیل بزنید و برای اینکه با تیم ما و محیط کاری سراوا آشنا شوید به وب سایت سراوا مراجعه کنید.